Owsiki – skąd się biorą?
Owsica występuje w klimacie umiarkowanym, w Polsce jest najczęściej występującą chorobą pasożytniczą. Przypuszcza się, że owsiki ma ponad 10% dzieci przedszkolnych i szkolnych. W niektórych rejonach stwierdzano je u co trzeciego przedszkolaka.
Źródłem zakażenia jest człowiek, dlatego duże skupiska dzieci szczególnie sprzyjają owsikom – łatwo dochodzi do zakażeń masowych w żłobkach, przedszkolach. Także w rodzinie, która nie musi być liczna, ale zwykle jest sobie bliska. Owsik ludzki towarzyszy jedynie ludziom, nie gustuje w zwierzętach, więc akurat tym pasożytem nie można się zarazić od zaprzyjaźnionych czworonogów.
Zakażenie dziecka owsicą nastąpić może poprzez zabrudzone ręce i zanieczyszczone pokarmy, a także przez połykanie jaj owsików, wdychanych z kurzem. Jaja owsików chętnie chowają się pod płytkami paznokci. W środowisku zewnętrznym (pościel, ubranie) przeżywają do 20 godzin.
Jak dochodzi do zakażenia?
Do zakażenia dochodzi zwykle przez połknięcie jaj inwazyjnych, czyli przeniesienie ich od odbytu do buzi. Larwy dojrzewają miesiąc w jelicie cienkim, osobniki dorosłe bytują kolejne 2 miesiące w jelicie grubym, ale samice nocami wybierają się na wycieczki w okolicę odbytu, wydostają się na zewnątrz, po to, aby złożyć jaja, które po kilku godzinach stają się inwazyjne, czyli zdolne do zarażania. Nie jest więc niczym dziwnym, że skóra okolicy odbytu jest podrażniona i swędząca. U dziewcząt glisty mogą składać owsiki w pochwie i wywoływać stan zapalny z upławami. Drapiąc krocze, człowiek może przenieść jaja bezpośrednio do ust lub rozsiewać je w środowisku.
Objawy owsicy zależą od intensywności zarażenia, czasu trwania i wrażliwości osobniczej. Choroba może także mieć przebieg całkowicie bezobjawowy. Wskutek samozakażenia jest najczęściej przewlekła.
Objawy owsicy
Dla lekarza bardziej charakterystycznymi objawami owsicy są:
- nocny świąd i zaczerwienienie okolicy odbytu
- brak łaknienia,
- nadpobudliwość,
- płaczliwość i trudności w skupieniu uwagi.
Rodzice za najbardziej charakterystyczne objawy „robaków” uważają:
- zgrzytanie zębami
- cienie pod oczami
- bladą skórę
- niechęć do wysiłków fizycznych i umysłowych
Najczęściej te objawy nie mają nic wspólnego z zakażeniem pasożytniczym. Zgrzytanie zębami to zwykle nadmiar emocji, brak słońca może powodować bledszy odcień skóry, a wtedy liczne naczynia żylne wokół oczu dają podejrzane zasinienia.
Jak sprawdzić czy dziecko ma owsiki?
Na owsiki najlepiej polować nocą. Zgodnie z cyklem rozwojowym samice muszą wyjść z odbytu, aby w trosce o przetrwanie gatunku pozostawić jaja. Jaja oczywiście są zbyt małe aby je zauważyć; poruszająca się centymetrowa białoszara nitka jest znacznie łatwiejsza do zobaczenia. Jeśli u dziecka podejrzewamy owsiki, to warto, kiedy śpi, kilkakrotnie oświetlić latarką jego odbyt. Pomalowanie tej okolicy roztworem wodnym gencjany na ciemnofioletowo ułatwia dostrzeżenie białego intruza.
Dociekliwość rodziców może być wynagrodzona zaobserwowaniem owsików w stolcu dziecka. Nie wszystkie muszą mieć wspomniany centymetr długości. W przyrodzie bywa, że osobnicy męscy są mniej dorodni; panowie owsikowie miewają tylko po kilka milimetrów długości.
Bardziej naukową metodą rozpoznawania owsicy jest wymaz z odbytu. Pobiera się go metodą przylepca celofanowego lub za pomocą szklanej bagietki owiniętej celofanem.
W tej metodzie również potrzeba cierpliwości i trochę szczęścia. Dopiero 3-krotne badanie zapewnia 90% wykrywalności inwazji, a dopiero 7-krotne – wykluczenie owsicy.
Najlepiej pobierać wymazy rano, przed wstaniem z łóżka. Koniecznie przed oddaniem stolca i przed myciem pupy. Niestety w wielu laboratoriach ta metoda nie jest znana – proponują badanie kału. Badanie parazytologiczne kału uważane jest jednakże za niemiarodajne, tylko przy bardzo masywnej inwazji można liczyć na „szczęście” znalezienia jaj lub owsików. Badanie krwi w kierunku eozynofilii, czyli znacznego wzrostu krwinek kwasochłonnych, jest bezsensowne, gdyż w przeciwieństwie do glist owsiki nie przenikają do krwi i tkanek.
Leczenie
Leczymy wszystkich zarażonych. Wskazane jest równoczesne leczenie wszystkich bliskich członków rodziny, czyli razem mieszkających, bez konieczności wykonywania badań. Specjaliści uważają, że nie ma natomiast wskazań do leczenia dzieci z tej samej grupy przedszkolnej albo klasy. Owsica nie jest aż tak niebezpieczna, jak się zwykle rodzicom wydaje.
Leczenie polega na podawaniu leków przeciwpasożytniczych (albendazolu, mebendazolu lub pyrantelu) i odpowiednim postępowaniu higienicznym. Wymagane jest spanie w obcisłych majtkach, częsta zmiana bielizny oraz krótkie obcięcie paznokci i dokładne mycie rąk. Wskazane jest również podmycie dziecka, zawsze rano, zaraz po obudzeniu, ciepłą wodą z mydłem. W ten sposób usuwamy 90% jaj pasożyta, złożonych w okolicy odbytu w ciągu nocy.
Trzeba prasować bieliznę i pościel, wyprane uprzednio w wysokich temperaturach. Regularne sprzątanie w mieszkaniu zmniejszy ilość porzuconych jaj owsików.
Zaleca się dietę z ograniczeniem cukrów. Więcej błonnika w pożywieniu zmniejszy ryzyko zaparć, których należy unikać. Wypróżnienia powinny być codzienne.
Leczenie farmakologiczne zaleca się jeden raz powtórzyć po 2-4 tygodniach. Tylko przy stałej ekspozycji i braku możliwości skrupulatnego przestrzegania higieny (domy dziecka, szkoły z internatem) – dopuszcza się dodatkowe okresowe powtarzanie leczenia co 3-4 miesiące.
Od higieny zależy początek i koniec chorowania.
Radził Doktor Marek Pleskot, lekarz dzieci, który od od 22 lat prowadzi gabinet pediatryczny. Wie o co pytają rodzice i wie czego zwykle nie zdążą wytłumaczyć inni lekarze.
