Co trzecie dziecko martwi rodziców na tyle, że szukają porady lekarza albo cudownych środków na apetyt. Na szczęście, zwykle niejadek jest zdrowy, a niepokój opiekunów – nieuzasadniony.
Nauka jedzenia – etapy
W życiu dzieci pojawiają się kolejne etapy nauki jedzenia, które są dla nich schodkami do pokonania. Jedne wdrapują się szybciej, a inne wolniej.
Najpierw posiłki są płynne, potem dzieci jedzą papki, jeszcze później grudki i większe kawałki. Dużą zmianą jest jedzenie z łyżeczki, a jeszcze większą – samodzielne z niej korzystanie. Na dodatek zmiany zachodzą w okresie, gdy dzieci są żwawe, aktywne i bardziej zainteresowane otoczeniem, niż jedzeniem.
Bunt dwulatka
Po okresie niemowlęcym następuje wiek trudnego dwulatka, kiedy ulubionym słowem jest – „nie”. Częstym objawem przekory i okazywania odrębności jest właśnie odmowa jedzenia. Ponadto, większość dzieci lubi naśladować inne osoby – jeśli starszy brat odmówi jedzenia jakiejś potrawy, to młodszy też nie będzie chciał tego jeść.
Prawie u wszystkich dzieci w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym obserwuje się spadek łaknienia. U dzieci w wieku 2-5 lat apetyt może się wydawać za mały, chociaż jest współmierny do wielkości ciała dziecka i jego potrzeb żywieniowych. W tym okresie masa ciała przyrasta 1- 2 kg w ciągu roku, podczas gdy w pierwszym roku życia przyrastała o 6-7 kg.
Niektórzy rodzice sądzą, że wszystkie dzieci powinny jednakowo rosnąć i przybierać na wadze, toteż porównują swoje dziecko z innymi – tymczasem te inne mogą być zbyt grube. Szczuplejsze i mniejsze dzieci mogą mieć mniejsze zapotrzebowanie na pożywienie w stosunku do ich przerośniętych rówieśników. Podobnie jak z samochodami, niektórym na przejechanie 100 km potrzeba 15 litrów benzyny, a są i takie, którym wystarczy 5.
Nakłanianie i zmuszanie do jedzenia przyniesie odmienny efekt.
Dzieci w wieku poniemowlęcym usilnie walczą o swoją niezależność, wolą jeść samodzielnie i tylko wybrane pokarmy. Nakłanianie lub zmuszanie do jedzenia może u dziecka potrzebującego autonomii wywoływać opór.
Groźby, namawianie, ruganie, karanie, prośby, przekupstwo lub przymuszanie mogą sprawić, że dziecko zje jeszcze mniej. Uważa się natomiast, że pochwała słowna lub czułe spojrzenie wpływają pozytywnie na chęć do jedzenia.
Sposób na zwrócenie uwagi?
U niektórych dzieci odmowa jedzenia jest sposobem zwrócenia na siebie uwagi – takie zachowanie może wskazywać na problemy w relacjach między dzieckiem a rodzicem. Udowodniono istnienie odwrotnej zależności między zaburzonymi relacjami w rodzinie, a ilością pokarmów spożywanych przez dziecko. To znaczy, że w rodzinie funkcjonującej harmonijnie dzieci jedzą więcej.
Co zmniejsza apetyt?
- Nadmierne spożywanie napojów (np. soków owocowych, mleka)
- słodycze, niezdrowe przegryzki
- podjadanie między planowymi posiłkami
- spadek łaknienia może mieć związek z przyjmowaniem niektórych leków.
W przypadku dzieci odmawiających jedzenia, dobry przykład ze strony rodziny i rówieśników może nie tylko skutecznie zachęcić je do jedzenia, ale również pomóc w rozszerzeniu listy akceptowanych pokarmów.
Atmosfera towarzysząca posiłkowi ma dla dziecka duże znaczenie. Wskazówki i uprzejmość działają korzystnie, kłótnie i rozpraszanie uwagi – przeciwnie. Wymaganie od dziecka przy stole manier, które nie są osiągalne w jego wieku, może również zwiększać niechęć do jedzenia.
U dzieci z prawidłowym rozwojem, które wyglądają na zdrowe, odmowa jedzenia najczęściej nie ma związku z chorobą. Pogorszenie łaknienia związane z chorobą często występuje nagle i dotyczy wszelkich pokarmów; jeśli dziecko zjada dane potrawy jednego dnia, ale odmawia ich zjedzenia dzień później, problem często leży w nadmiernych oczekiwaniach opiekunów.
Pamiętnik kulinarny dziecka
W przypadku wątpliwości rodzice powinni zgłosić się do lekarza, który wykluczy występowanie ostrej lub przewlekłej choroby. Wcześniej, przez tydzień, trzeba prowadzić pamiętnik kulinarny dziecka, to znaczy odnotować wielkość każdej porcji, czas potrzebny do zjedzenia typowego posiłku oraz atmosferę towarzyszącą jedzeniu.
Co jeśli to zaburzenia odzywiania?
U każdego niejadka lekarz musi ocenić stan zdrowia i ustalić, czy sytuacja mieści się jeszcze w granicach normy, czy mamy do czynienia z zaburzeniami odżywiania. Odmowa przyjmowania pokarmu może być objawem poważnych chorób – przewodu pokarmowego, układu krążenia i oddechowego. Patologiczny spadek łaknienia może występować w chorobach wyniszczających, jak nowotwory czy cukrzyca. Na szczęście poważne problemy, wymagające leczenia, dotyczą nie więcej niż 2% dzieci.
W ocenie odżywienia dziecka istotne jest nie tylko jego zważenie, ale również określenie masy ciała z uwzględnieniem: wieku, płci i wysokości (dziecko niskie będzie przybierało na wadze odpowiednio mniej, niż kolega najwyższy w grupie). W ten sposób można określić należną masę ciała. Różnica masy rzeczywistej i należnej stanowi o niedowadze lub nadwadze, które można wyrazić w procentach.
Większość dzieci między 1. a 5. rokiem życia, z którymi rodzice zgłaszają się do lekarzy z powodu niechęci do jedzenia, jest zdrowa, a ich łaknienie jest odpowiednie dla wieku i tempa rozwoju. Małe dzieci, z natury, mają awersję do nowych pokarmów (smaków), co rodzice często postrzegają jako wybrzydzanie. Wielokrotne podawanie dziecku nowych pokarmów bez przymusu ich spożywania sprawia, że z czasem dzieci uczą się je akceptować.
O ile tylko to możliwe, zawsze należy leczyć przyczyny odmowy jedzenia. Jeśli odmowa jedzenia nie wynika z nadmiernych oczekiwań rodziców, pomocne mogą być poniższe rady Kanadyjskiego Towarzystwa Pediatrycznego:
- Gorsze łaknienie u dzieci między 2. a 5. rokiem życia jest prawidłowym stanem, a ilość spożywanego pokarmu jest dostosowana do wolniejszego tempa wzrastania.
- Rodzice są odpowiedzialni za rodzaj pokarmu, jaki spożywa ich dziecko, a dziecko jest odpowiedzialne za to, jak dużo zje. Innymi słowy, rodzice powinni wybierać produkty odżywcze o odpowiedniej dla wieku dziecka konsystencji i smaku oraz dostarczać mu odpowiednio przygotowane posiłki i przekąski, ale muszą pozwolić dziecku, aby to ono zdecydowało, ile i co zje. Jeżeli dziecko odpowiednio się rozwija, rodzice muszą mu pozwolić na zjadanie ulubionych produktów, oczywiście w granicach rozsądku. Mimo że dzieci mogą spożywać codziennie różne porcje posiłków, ich rozwój pozostaje stabilny
- Początkowo warto podawać względnie małe porcje poszczególnych pokarmów. Według ogólnej zasady, na każdy rok życia dziecka należy podawać 1 łyżkę stołową poszczególnych pokarmów i zwiększać tę ilość w zależności od łaknienia dziecka. Jeśli dziecko zje wszystko z talerza, zawsze można mu zaproponować dokładkę
- Przekąski można podać dziecku pomiędzy głównymi posiłkami (w połowie czasu), natomiast nie powinno się ich podawać, jeśli czas lub wielkość przekąski będzie miała wpływ na łaknienie dziecka podczas kolejnego posiłku. Należy wybierać przekąski bogate w substancje odżywcze. Soki nie powinny stanowić części przekąski. Dzieci nie powinny podjadać przez cały dzień ani pić za dużo mleka lub soków. Takie zachowania sprawiają, że dziecko mniej zjada w czasie głównych posiłków.
- Pamiętajmy, że jedzenie powinno być przyjemnością. Nie należy przymuszać ani nawet nakłaniać dzieci do jedzenia. W zdrowym żywieniu nie ma miejsca na przekupstwa, groźby i karanie.
- Czas spędzany przez małe dziecko przy stole powinien ograniczać się do około 20 minut. Kiedy skończy się pora posiłku, należy zebrać ze stołu całe jedzenie. Można je ponownie podać w czasie kolejnego planowego posiłku lub przekąski. Mało prawdopodobne jest, aby dziecko odmówiło spożycia kolejnego posiłku.
- Wysiłek fizyczny pobudza łaknienie u dzieci. Jednak dzieci zbyt zmęczone lub nadmiernie rozbawione raczej nie będą dobrze jeść. Kwadrans wyciszenia przed każdym posiłkiem pomaga dzieciom się uspokoić i przygotować do posiłku.
- Podczas posiłku nie wolno rozpraszać dziecka zabawkami, książkami lub telewizją.
- Możemy domagać się tylko takiego zachowania przy stole, które jest odpowiednie dla wieku i rozwoju dziecka. Posiłki powinny być przyjemnym czasem dla całej rodziny. Rodzice nie powinni poruszać kwestii dyscypliny podczas posiłków. Jest mało prawdopodobne, aby płaczące lub smutne dziecko zjadło cały posiłek.
- Wspólne jedzenie z rodziną stanowi przyjemne doświadczenie społeczne dla małego dziecka i stwarza okazję do naśladowania. Dzieci doceniają wartość towarzystwa członków rodziny i chętniej jedzą w ich obecności. O ile to możliwe rodzina powinna zawsze spożywać posiłki wspólnie.
- Na ogół nie ma wskazań do podawania środków pobudzających łaknienie. Jeśli jakość spożywanych produktów budzi zastrzeżenia, można rozważyć podawanie suplementów witamin lub minerałów. Jeśli dziecko rozwija się prawidłowo, nie ma potrzeby podawania suplementów diety, takich jak specjalne mieszanki odżywcze dla małych i starszych dzieci.
Pamiętajmy: dziecko to też człowiek i może mieć zmienny apetyt. Ono decyduje, jak dużo będzie jadło i ma prawo do odmowy posiłku.
U dziecka zdrowego głód jest najlepszym lekarstwem na słaby apetyt.
Podstawa to edukacja rodziców. Jeżeli nie przynosi oczekiwanych efektów, wskazana jest konsultacja u doświadczonego psychologa klinicznego. Natomiast dzieci, które rzeczywiście nie chcą jeść, zwłaszcza te najmłodsze, wymagają pomocy wyspecjalizowanych ośrodków.
Radził Doktor Marek Pleskot, lekarz dzieci, który od od 22 lat prowadzi gabinet pediatryczny. Wie o co pytają rodzice i wie czego zwykle nie zdążą wytłumaczyć inni lekarze.
